… Cuối năm dọn phòng chợt nhìn mấy thứ đồ gốm trên giá, sản phẩm của Nhật Bản có được từ hồi học đại học Mỹ thuật do một bạn sinh viên người Nhật Bản học cùng quý tặng rất lâu rồi. Mang rửa lớp bụi bám ngoài, sắc trầm của gốm hiện ra…
Trong nghệ thuật trang trí, gốm được đặt lên hàng đầu bởi những đặc thù riêng. Đó là tác phẩm đứng độc lập, có thể đứng một mình riêng biệt hoặc một nhóm như những tác phẩm điêu khắc có công năng sử dụng hay chỉ thuần tuý trang trí không gian nội thất, ngoại thất kiến trúc, gốm Nhật Bản cũng nằm trong dòng chảy đó…
Giống như Việt Nam, Nhật Bản cũng có khá nhiều dòng gốm đương đại, theo sự tìm hiểu của mình thì Nhật Bản có đến 6 vùng với sự ra đời sớm muộn khác nhau, sớm nhất là BiZen (974) với các sản phẩm bình, lọ, sau đó là gốm SENTO và MINÔ…
Tôi không hiểu nhiều về kỹ thuật làm gốm, tôi chỉ nhìn gốm ở góc độ cảm nhận về mỹ thuật. Trước mắt tôi đây là mấy đồ gốm Nhật Bản. Cảm xúc về gốm Nhật Bản đang hiện hữu, một số sản phẩm gốm nghệ thuật không phải gốm dân dụng. Có món đồ làm theo truyền thống gần với gốm dân dụng như bình, lọ hoa, bát, đĩa…
Có lẽ điều đầu tiên tôi muốn bàn là về mầu. Tôi thấy gốm Nhật để ở đâu, trong không gian nào cũng đều rất nhã mà sang trọng, mang vẻ quý tộc, nhưng lại rất mộc mạc chắc chắn bình dân. Về mầu sắc thường “ No” mà chắc. Người Nhật không ưa cái gì quá sặc sỡ, họ theo bảng mầu trung tính, gam mầu trầm. Mới xem cho cảm giác hơi thiếu cái gì đó nở rộ. Nhưng rồi xem thong thả, ngẫm nghĩ nhiều về nó lại thấy đủ, đẹp khoan khoái.
Điều thứ hai muốn nói ở đây là người Nhật rất để ý đến tạo hình phong phú mà không xa lạ, gu thẩm mỹ tốt mà đặc biệt là dấu ấn cá nhân thợ gốm để lại trên sản phẩm rất mạnh mẽ. Nhìn sản phẩm gốm thấy được tình yêu của nghệ nhân với đất sét trên từng sản phẩm, những đường hoa văn đơn giản nhưng kỹ lưỡng đến từng chi tiết, họ tiết chế đến tối giản mầu men trên gốm để lộ chất đất sét trên từng sản phẩm. Đó là điều đặc biệt của gốm Nhật chăng?
Để nuôi một dòng gốm nghệ thuật, chỉ những nghệ nhân say sưa tài ba chưa đủ, mà còn cần cả giới tiêu dùng kỹ tính và khó tính, nhưng có chung một tình yêu gốm cùng nuôi nó. Gốm Nhật có lẽ đã hội đủ nhiều điều kiện cần thiết để nó tồn tại phát triển.
Xem gốm Nhật, quay về đất nước mình, Việt Nam từng có những thương hiệu gốm danh tiếng như Thổ Hà, Chu Đậu, Bát Tràng, Phù Lãng, Đông Triều, Thanh Hà, Bàu Trúc, Đồng Nai, Bình Dương, Lái Thiêu… Trong đó có gốm Chu Đậu có tiếng vang trên trường quốc tế từ rất sớm, hoặc gốm thời Mạc cũng vang danh đến hôm nay. Nhưng có cái gì như thiếu sự bền bỉ của cả một dân tộc. Chúng ta gần đây không phải không có những nghệ nhân gốm tài danh như gốm Chi, gốm Độ, gốm Đoan…Họ đã có những tác phẩm gốm độc lâp, và cũng có gốm dân dụng khá sắc nét, nhưng rồi một xã hội Việt Nam chỉ có thói quen cần gốm dân dụng, gốm nghệ thuật cao cấp chưa được quan tâm nuôi dưỡng đúng mức nên mặt hàng gốm cao cấp không thể “bùng nổ”. Một xã hội tiêu dùng dễ tính và ưa vọng ngoại đã đủ làm chột đi những tài năng mới nhú mầm, cho nên gốm Việt Nam vẫn nhàn nhạt thiếu cá tính lại rất dễ tính trong cóp nhặt mẫu mã, thậm chí sẵn sàng làm nhái mà vẫn dễ dàng được chấp nhận, đó là điều làm cho sự lười nhác trong sáng tạo có chỗ dựa vững bền.
Tôi thích gốm Nhật Bản vì nhìn vào đó thấy dấu ấn cá nhân, thấy niềm tự hào gốm và tình yêu đất sét trong mỗi nghệ nhân gốm. Có lẽ đó cũng là đích mà gốm Việt Nam cần vươn tới, vì thực ra chúng ta đâu thiếu tài năng nhưng sự nghiệp nào muốn thành công cũng có cái gốc toàn dân nuôi dưỡng, mà cái đó khởi nguồn từ giáo dục, chúng ta cần nhẫn nại để các thế hệ nối tiếp nhận ra mình là ai, Đó là việc lớn nhưng không xa lạ vì nó nằm ngay ở cuộc sống bình dân, đôi khi chỉ một cách nhìn sản phẩm tiêu dùng đơn giản đến kỳ lạ.
Vũ Công Trí – Khoa Nghệ thuật
